مقاله میزان اثر بخشی شیوه های امر به معروف و نهی از منکر

پرسش آغازین و طرح مساله
زندگی اجتماعی انسان تحت حاکمیت قواعد یا هنجار های اجتماعی است . اگر ما از قواعدی که بعضی انواع رفتار را در زمینه های معینی به عنوان رفتار های مناسب و رفتار های دیگری را به عنوان رفتار های نامناسب تعریف می کنند ؛ پیروی نمی کردیم فعالیت هایمان دست خوش هرج و مرج می گردید. برای مثال رفتار منظم در شاه راه ها ، چنانچه رانندگان قواعد راهنمایی و رانندگی را رعایت نمی کردند ، غیر ممکن می بود . اما همیشه همه کس با انتظارات اجتماعی همنوایی نمی کند ، رانندگان گاهی قواعد رفتار عبور و مرور را رعایت نمی کنند حتی اگر زندگی دیگران در نتیجه آن به خطر افتد.

(گیدنز ،85 ،ص 149)بنا بر این لازم است که فرد از طریق اجتماعی شدن یاد بگیرد که در موقعیت های گوناگون چه الگو های رفتاری پذیرفتنی است و تفاوت میان الگو های رفتاری شایسته و الگوهای رفتاری ناشایسته چیست؛ اما این فرا گیری احتیاج به یک ضمانت اجرایی برای اهتمام به اجرایی کردن دارد که این کار را نظارت اجتماعی بر عهده دارد. در واقع نظارت اجتماعی به مکانیسم هایی اطلاق می شود که جامعه برای واداشتن اعضایش به سازش کاری و جلوگیری از نا سازش کاری به کار می برد .

به عبارت دیگر نظارت های اجتماعی برای آن مهم اند که جامعه نمی تواند کارکرد درستی داشته باشد مگر آنکه اعضایش خودشان را با هنجار های اجتماعی تطبیق دهند ؛ نقش هایشان را انجام دهند و فعالیت های خود را طوری هماهنگ کنند که جامعه یا گروه بتواند به هدف هایش دست یابد. (بروس کوهن ، 85 ،ص 152)

و این قضیه را از طریق نظارت اجتماعی می توان قابل دسترسی کرد لذا یکی از مباحثی که مکرر وبا بیاناتی متفاوت در قرآن و کتب روایی به دان توجه شده موضوع نظارت اجتماعی است که در بعضی از این آیات خداوند خود و حسابرسی را مطرح می کند که در ذیل اشاره می شود:

1- سوره ق آیه 18: «ما یلفظ من قول الا لدیه رقیب عتید» به لب نراند سخنی را جز آنکه نزد او است نگهبانی آماده.
2- سوره زلزال آیه 6 تا 8 «یومئذ یصدر الناس لیروا اعمالهم فمن یعمل مثقال ذره خیرا یره ومن یعمل مثقال ذره شرا یره»آن روز مردم دسته دسته بازگردند تا کار هایشان به آنها نشان داده شود پس هر که به اندازه ذره ای نیکی کرده باشد آن را می بیند و هر که به اندازه ذره ای بدی کند آن را می بیند.

ودر آیات زیاد دیگری موضوع نظارت و کنترل همگانی را تحت عنوان امر به معروف و نهی از منکر مطرح شده است مانند:

سوره آل عمران آیه 110: «کنتم خیر امه اخرجت للناس تامرون بالمعروف و تنهون عن المنکر» شما بهترین امتی هستید که خداوند برای نشریت ظاهر کرده است چون به کار های خوب امر می کنید واز کار های زشت باز می دارید.

قرآن و روایات – که حکایت گر سیره عملی معصومین علیه السلام هستند – از طرفی خود ناظر ناظر جامعه اسلامی هستندو با بیانات متفاوت از گناهان به طور عموم و یا با تاکید بر گناهی خاص نهی کرده اند و از طرف دیگر از مومنان خواسته اند به مقابله با منکرات و گناهان بر خیزند واز ضرورت این کار غافل نباشند چنانکه حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغه می فرمایند:« همه اعمال نیک و جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهی از منکر همانند قطره ای در برابر در یا است »

و به این نکته نیز باید توجه کرد که انسان به دلیل اجتماعی بودنش نیاز به جمعی دارد که انیس اوباشند تا از غم ها و سختی رهایی یابد و استعدارد های نهفته اش را به فعلیت برساند و گر نه انسانیت انسان بی معنی خواهد بود ، به همین دلیل زندگی انسان شکل اجتماعی به خود گرفته و اجتماعات متفاوت و در عین حال شبیه به هم را به وجود آورده اند. و رشد وتعالی انسان تنها در محیط و اجتماع سالم و پاک امکان پذیر است چون افراد یک جامعه سالم ، همانند اعضای یک بدن ، در طریق حیات اجتماعی و سازمان دادن به زندگی صحیح انسانی سهیم شریک اند و هیچ یک از آنان نمی تواند خود را در قبال سود ها و زیان های اجتماعی بی تفاوت نشان دهد .

در این منظومه فکری است که می توان شیوه های امر به معروف و نهی از منکر و نظارت اجتماعی را ترسیم کرد و جایگاه آن را در پالایش جامعه و هدایت آن به کمال مطلوب ، که همان جامعه آرمانی و اسلامی است ، را فهم کرد .

نوشتار حاضر در صدد تبیین و تحقیق همه جوانب این موضوع نیست بلکه آنچه این تحقیق در پی کشف آن است میزان اثر بخشی شیوه های امر به معروف و نهی از منکر است به شیوه ی پرسشنامه ای – پیمایشی .

سوال تحقیق
سوال اصلی :
چه شیوه هایی در انجام امر به معروف و نهی از منکر در جامعه اثر بخش تر است؟

سوال های جزئی:
آیا شیوه های انبیا در امر به معروف نهی از منکر یکسان بوده یا آنان از شیوه های متفاوتی استفاده می کردند؟
اگر شیوه ها متعدد بوده، این تفاوت از کجا نشات گرفته است؟
قرآن چه شیوه هایی را در پشگیری ودرمان انحرافات اجتماعی ارائه میدهد؟

ضرورت تحقیق
همان گونه که می دانیم هیچ یک از افراد جامعه از دیگران جدا نیست و راه زندگی وسرنوشت آنان در مسائل اجتماعی با یکدیگر پیوند خورده است وانسان بالطبع اجتماعی است و عقاید و اخلاق و اعمال دیگران در او موثر است و این واقعیت در زندگی همه اقوام وملل کاملا مشهود است وروشن است که انحراف یک فرد علاوه بر اینکه به خود وی زیان وارد می کند ، جامعه نیز از رفتار اوزیانمند می شود پس عقل حکم می کند که عموم افراد مراقب یکدیگر باشند و در حد توان جامعه را از آلوده شدن به فساد دور نگه دارند وشرع نیز همین اصل عقلی را واجب شمرده بلکه از واجب ترین آنها به شمار آورده است ، مثلا هنگامی که در جامعه فردی به مریضی مسری مانند طاعون و وبا گرفتار می شود برای پیشگیری از گسترش مرض به افراد و خانواده های دیگر ، اقدام به نابودی میکروب های آن مرض می شود وفرد مبتلا را فورا از دیگران جدا می کنند ومورد معالجه قرار می دهند و عقل نیز این کار را می ستاید و بر لزوم آن حکم می کند ؛ مرض های روحی و انحرافات اخلاقی نیز این گونه اند که اگر جامعه در برابر آن قرار نگیرد و برای نابودی آن تلاش نکند به تدریج بین دیگران شیوع پیدا می کند ودر نهایت فساد و سقوط جامعه را در بر خواهد داشت ؛ لذا مطلوب اصلی شارع از فریضه امر به معروف و نهی از منکر حصول اثر و نتیجه ای است که بر آن مترتب می شود بنا بر این جایی امر به معروف و نهی از منکر مطلوب است که اثر مورد انتظار و کارایی لازم را داشته باشد و آن امر و نهیی مورد خواست شارع است که موثر و کارا اجرا گردد .

و تشخیص مواردی که احتمال کارآیی امر به معروف ونهی از منکر وجود دارد و آگاهی از مکانیسمی که از طریق آن امر به معروف و نهی از منکر موثر و کارا اجرا گردد ،نوعی موضوع شناسی فقهی است . این موضوع شناسی از جنبه های گوناگون قابل پیگیری است و توجه به جوامع کنونی و پیچیدگی های آن ضرورت این موضوع شناسی را در دوره کنونی آشکارتر ساخته و برسی روشمند ، سیستمی و علمی را در ارتباط با تاثیر و کارآیی امر به معروف و نهی از منکر می طلبد .

امر به معروف و نهی از منکر که به عنوان فریضه ای که تضمین کننده ی اجرای سائر فرایض و کار های شایسته است و از گسترش مفاسد ومعاصی در جامعه جلوگیری می کند مورد تایید و تاکید ویژه ی شرع قرار گرفته است و از آنجا که جامعه ما به عنوان جامعه ای مسلمان و دارای حکومتی اسلامی است انتظار می رفت این فریضه به نحوی موثر وکارا اقامه گردد و به رقم احتمامی که از سوی مسئولین ، رهبران و مبلغان دینی در اجرای این فریضه صورت گرفته به نظر می رسد از رواج کافی بر خوردار نبوده و کارایی لازم را ندارد و مواردی که اجرا شده تاثیرات اندکی داشته است و این امر ممکن است از علل متعدد و گوناگونی ناشی شده باشد که برسی هر کدام از آن عوامل برای اجرای این فریضه دارای اهمیت وضرورت می باشد ، یکی از آن عوامل که با توجه به جوامع امروزی واز جمله جامعه ما به ذهن می رسد به نحوی اجرای این عمل و شیوه های آن بر می گردد که تحقیق پیش رو به شناسایی آن شیوه ها و میزان تاثیر آنها می پردازد.

(هاشمی ، پایان نامه ، ص 10) ضرورت این بحث از این جهت آشکار تر می شود که بین این شیوه ها و کارآیی امر به معروف ونهی از منکر رابطه ای مستقیم وجود دارد و با فراگیری این شیوه ها و اجرایی کردن آنها و اجتناب از شیوه های نامناسب می توان فواید عمل به این فریضه را در جامعه به صورت عینی و عملی درک کرد مثلا هر مبلغی علاقه مند است تا بیه طور مطلوب آگاهی های خود را به مخاطب منتقل نماید واو را در فرا گرفتن پیام کمک نماید و وقتی خود را موفق می بیند که نه تنها در ابلاغ ونشر دانش به نتیجه رسیده باشد ، بلکه آثار آگاهی مخاطبان را در عمل آنها مشاهده کند .

پیشرفت های علمی سریع و شتابان جهان امروز تا اندازه زیادی وامدار روش ها وشیوه های سنجیده و نتیجه بخشی است که در این علوم به کار گرفته می شود . در این تحقیق در نظر داریم تا با استعانت از خداوند متعال شیوه های انجام امر به معروف ونهی ا ز منکررا بررسی کنیم و به بهترین شیوه ها دست یابیم و نتیجه عینی و علمی آن را در پیشرفت و موفقیت جامعه به بینیم.

فهرست مطالب
گام اول
پرسش آغازین و طرح مساله 5
سوال تحقیق 8
سوال اصلی : 8
سوال های جزئی: 8
ضرورت تحقیق 8
گام دوم
پیشینه تحقیق 10
مقایسه نظارت اجتماعی و امر به معروف ونهی از منکر 11
انواع انحرافات: 12
انواع نظارت 13
مصادیق امر به معروف و نهی از منکر 15
جایگاه قانونی امر به معروف ونهی از منکر 18
مبانی اجتماعی امر به معروف و نهی از منکر 18
کارکرد های اجتماعی امربه معروف ونهی از منکر 18
فرآیند اجرای امر به معروف و نهی ازمنکر در جامعه 19
پیامد های امر به معروف و نهی از منکر 19
عوامل تاثیرگذاردرانتقال،جذب وپذیرش پیام درامربه معروف ونهی از منکر 20
ویژگی های پیام در امر به معروف و نهی از منکر 22
ویژگی های آمر و ناهی 22
گام سوم
چهارچوب نظری 23
1- رویکرد زیست شناختی در تبیین کجروی 23
2- رویکرد روانشناختی در تبیین کجروی 24
3- رویکرد جامعه شناختی در تبیین کجروی 24
نظریه مختار 32
مدل تحلیلی فرآیند شیوه های امر به معروف و نهی از منکر و اثر بخشی آن 37
فرضیه 38
گام چهارم
تحلیل های آماری 39
گام پنجم
نتیجه 76
منابع 77