این تحقیق با موضوع قاعده عسر و حرج بوده و به بیان مفهوم ، قواعد ، روابط و قوانین حقوقی و فقهی مربوط به آن می پردازد. این تحقیق به دانشجویان رشته حقوق و دیگر رشته های مرتبط پیشنهاد می گردد.
مقدمه
رابطۀ انسان با کارها اعم از انجام و یا ترک، از سه حال خارج نیست. 1. کارهایی که به آسانی قابل انجام است؛ مانند خوردن، آشامیدن و صحبت کردن. 2. کارهایی که انسان قادر به انجام آنها نیست؛ مانند پرواز کردن بدون وسیله. 3. کارها و اعمالی که انسان با مشقت تمام قادر به انجام دادن آن است؛ نظیر روزه گرفتن در حال بیماری.
عسر وحرج از عناوین ثانویه ای است كه در تمام ابواب و فروعات فقهی براحكام و قوانین شرعی موثر است، درنتیجه قاعده نفی عسروحرج از قواعدبسیار مهمی است كه در تعدیل و تكمیل قوانین شرعی نقشی اساسی دارد.
تعلق امر و نهی و تکلیف الاهی به قسم اول محال نبوده و از نظر عقل قبیح نخواهد بود؛ زیرا احکام تکلیفی به آن قسم از اعمال تعلق گرفته است. بر خلاف قسم دوم که تکلیف به آنها قبح عقلی دارد؛ زیرا عقلای عالم تکلیف به غیر مقدور نخواهند کرد. پس خداوندی که حکیم است به یقین چنین دستوری نخواهد داشت. اما در باره قسم سوم، یعنی تکلیف و اجبار به اعمالی که دارای عسر و حرج و مشقت باشد، آنچه از ادله در این مورد استفاده می شود، منتفی بودن چنین تکلیفی است. و قاعده «نفی عسر و حرج» نیز در چنین موردی است.
مفهوم عسر و حرج
واژۀ «عسر» متضاد «یسر» است و در معناى صعب، تنگ، دشوار، بدخو، مشکل، سخت و سخت شدن روزگار به کار مى رود. این واژه در قرآن کریم، به همین معنا است، چنان که خداوند فرموده است: «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً»، یا «سَیَجْعَلُ اللّهُ بَعْدَ عُسْرٍ یُسْراً». بدین ترتیب، معناى عسر عبارت از صعوبت، مشقت و شدت است که در فارسى از آن به دشوارى و سختى تعبیر مى‌شود.
«حرج» نیز در لغت به معناى ضیق، تنگى، تنگنا، گناه و حرام است. گفته‌اند حرج در اصل به معناى اجتماع و انبوهى شى‌ء است، به گونه اى که موجب حصول تصور ضیق و تنگى میان آن اشیا شود.
عسر در لغت به معنای تنگنا، سختی و دشواری و درمقابل یسر قرار دارد وحرج در اصل به معنای گناه وبنا به قولی مضیقه و سختی شدید است و در اصطلاح عسر وحرج عبارتند از عناوین ثانویه ای كه راه یافتن آنها در موضوع احكام تكلیفی الزامیه، موجب می گردد تا الزام وتكلیف ناشی ازحكم از مكلفین برداشته شود.
تكالیف را از حیث سختی وسهولت انجام آن می توان به چهاردسته تقسیم كرد، 1- تكالیفی كه انجام آنها با سختی و مشقت توام نیست. 2-تكالیفی كه انجام آنها صعویت دارد،اما صعوبت آنها چندان شدید نیست به این معنا كه ملف در انجام آنها دچار مضیفه بسیار نمی گردد.3-تكالیفی كه انجام آنها صعوبت شدید دارد ومكلف را سخت در مضیقه قرار می دهد.4- تكالیفی كه انجام آنها غیرممكن و خارج از حد توان مكلف است.
مقصود از قاعده نفی عسروحرج آن است كه در هر سه مورد اخیر تكلیف از مكلف برداشته می شود به عبارت دیگر، انجام عموم تكالیف مقید به موردی است كه ملازم با عسروحرج نباشد. به نظر می رسد كه از حیث تاثیر براحكام شرعی ، بین مواردی كه انجام تكلیف با عسر توام است، با مواردی كه انجام تكلیف مستلزم حرج است، تفاوت وجود دارد، زیرا: عسریا حرج ازخارج برحكم شرعی عارض شود و ازاسباب اتفاقی ناشی شود.
آیاتی از قرآن كریم ازجمله آیه 78 سوریه حج كه در آنها جعل حرج به طور صریحی نفی شده است، دلالت دارندبراینكه حق تعالی حكمی راكه ذاتاً توام باحرج باشد به علت دشواری كه در ذات این گونه تكالیف وجود دارد موجب سقوط آنها نمی داند، اما اگر صعوبت یاحرج از اوضاع و احوال و اسباب خارج ازحكم ناشی گردد، موجب ساقط شدن تكلیف می گردد.
در قرآن نیز واژه حرج به معناى ضیق، تنگى، سختى به کار رفته است، چنان که خداوند مى فرماید: «… ما یُرِیدُ اللّهُ لِیَجْعَلَ عَلَیْکُمْ مِنْ حَرَجٍ وَ لکِنْ یُرِیدُ لِیُطَهِّرَکُمْ …»؛ خداوند نمىخواهد شما را در تنگنا افکند ولى مى خواهد شما را پاکیزه گرداند.
در آیه دیگرى آمده است: «فَمَنْ یُرِدِ اللّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً …». و یا: «… ما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ …»، که حرج در هر دو آیه، به معناى تنگنا و سختى است.
البته، در پاره‌اى آیات نیز حرج به معناى «گناه» به کار رفته است، چنان که خداوند فرموده است: «لَیْسَ عَلَى الضُّعَفاءِ وَ لا عَلَى الْمَرْضى وَ لا عَلَى الَّذِینَ لا یَجِدُونَ ما یُنْفِقُونَ حَرَجٌ …»؛ بر ناتوانان و بیماران و آنان که چیزى براى بخشیدن (به راه و راهیان جهاد) نمىیابند چون خیرخواه خداوند و پیامبرش باشند گناهى نیست. یا: «لَیْسَ عَلَى الْأَعْمى حَرَجٌ وَ لا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ …»*؛ بر نابینا و بر لنگ و بر بیمار و بر … گناهى نیست.
فهرست مطالب
مقدمه
مفهوم عسر و حرج
دلایل قاعده نفی عسر و حرج
رابطه قاعده نفی عسروحرج باسایراحكام شرعی
برخی از خصوصیات قاعده نفی عسر وحرج
مصادیق وموارد كاربرد قاعده نفی عسر و حرج
نتیجه گیری
منابع
فرمت فایل: WORD
تعداد صفحات: 24
مطالب مرتبط