مقاله اطعمه و اشربه معمول و مرسوم مردم در عصر عباسیان از ابتدا تا سال ۶۵۶ ه‍.ق.

دانلود مقاله اطعمه و اشربه معمول و مرسوم مردم در عصر عباسیان از ابتدا تا سال ۶۵۶ ه‍.ق.

فصل دوم

آراء اسلام در باب تغذیه

جهان با آنکه خوشی و نعمت فراوان دارد بلا و نقمتش نیز بسیار است.

موجودی که در این خانه سکنی گرفته زیر آسمانی که به آسانی رگبار بلا بر او می‌بارد، روی زمینی که دره‌هایش، فنایش به میان خود می‌کشد اگر لحظه‌ای از خود غافل بماند بیدرنگ همه چیز را از دست می‌دهد.

نیرویی که در مبارزه با گرفتاریها صرف می‌شود تحت یک سلسله شرایط و آدابی است که مجموعه آن را علم بهداشت می‌گویند.

بهداشت امروز تمام وقتش صرف جلوگیری از سرایت امراض و مبارزه با انواع میکربهاست اما در مکتب اسلام، بهداشت (طب دین) معنی عمومی‌تری دارد که مبارزه  با میکرب ها از فروع آن محسوب می‌شود.

 از نظر اسلام، انسان موجودیست که برای زندگی در عوالم مادی و معنوی، سلامت و امنیت می‌خواهد. در منطق اسلام روح و بدن گر چه دو موجود مستقل هستند ولی چنان با هم پیوستگی دارند که سلامت و مرض هر یک در دیگری مؤثر است. بهداشت اسلام حافظ روح و بدن هر دو می‌باشد البته بدن برای روح آلت و وسیله‌ای بیش نیست.

پیشوایان اسلام که همان طبیبان روحانی می‌باشند دستوراتشان غالباً مرکب از آداب ظاهری و باطنی (مادی ومعنوی) است. رسالت و هدایت آنان برای آنست که انسان به سوی کمالات معنوی و ترقیات روحی حرکت کند ولی چون سلامت تن در سعادت روح مدخلیت دارد، قسمتی از تعلیمات پیشوایان دین راجع به وظایف تن بوده‌است و راه سلامتی و خوشبختی آن(بدن) را نیز بیان کرده‌اند.

امیرالمؤمنین علی(ع) می‌فرماید :

برای بدن شش حالت است: صحت و مرض و خواب و بیداری و موت و حیات، همچنان برای روح صحتش به یقین، مرضش تردید، خوابش غفلت، بیداریش توجه، مرگش نادانی و زندگیش دانش است .

حیات واقعی هر موجود بسته به روح و معنویت اوست. راهنمایی‌های ائمه علیهم‌السلام در زمینه بهداشت و تغذیه صحیح و عدم استفاده از برخی مواد غذایی و آشامیدنی، از آنجهت است که بدن افزارِ روح و اسباب کار آنست که وقتی باشد هنر و هنرمندی خود را نشان می‌دهد. تکلیفی که برای بدن مقرر کرده‌اند صرفاً از آنروست که با روح و عمل ارتباط دارد.

برتری انسان بر سایر موجودات نیز به واسطه عقل و روح او می‌باشد. دین اجازه نمی‌دهد که بشر عقل و درک خود را ولو برای یک لحظه از دست دهد و عمده مبارزات اسلام با شراب و قمار و سایر هوسرانیها برای حفظ حیات بشری یعنی روح، عقل  و ادراک است.

در کتاب قرآن (کاملترین سفرنامه روح انسانی)، دستورات لازم برای صعود به آسمان عقل و روح مطرح شده‌است و جمیع علوم و معارف مختلف در آن فراهم می‌باشد، خداوند در عالم مادی نیز شرایط و زمینه و ابزار را برای این سیر و صعود مهیا کرده از جمله این شرایط حواس انسان است اگر در یکی از آنها  خللی به وجود آید انسان قسمتی از معلومات خود را از دست می‌دهد. بنابراین هرچه بدن سالم تر باشد قوای خمسه و پنجگانه او کامل‌تر و معلوماتش زیادتر خواهد بود.

یکی از عوامل سقوط جوامع و ملل، استفاده از محرمات و خمریات است که به واسطه استفاده از آنها مقداری از حواس و عقل و ادراک و شعور انسان از بین رفته و ابزار صعود به عالم روحانی خدشه‌دار می‌شود.در این بخش، سعی شده که تا حدودی دستورات دین در رابطه با نوع تغذیه درست و اغذیه و نوشیدنیهای حرام و حلال و تأثیرات آنها مطرح شود.

–

فلسفه غذا خوردن و آراء معصومین علیهم‌السلام در این رابطه

تمام موجودات زنده برای آنکه بتوانند به زندگی خود ادامه دهند احتیاج به غذا دارند.

برای رشد و ساخته شدن اجزاء بدن، خوردن غذا به حد ضرورت لازم است.[۱] انجام فعالیتهای حیاتی مثل کار قلب و دستگاه تنفس، ساختن ترشحات غدد داخلی، مبارزه عوامل بیماریها، حرکات بدن، قدرت تفکر و کار و فعالیت انسان و… همه از دریافت مواد غذایی لازم، سرچشمه می‌گیرد. بزرگترین فیزیولوژیست قرن نوزدهم به نام پدر فیزیولوژی جدید، کلد برنارد در این باره می‌گوید: غذاها عبارتند از موادی که برای حفظ اثرات حیات و ترمیم موادی که دائماً از بدن کم می‌شوند به کار می‌روند.[۲]

در رابطه با وعده‌های غذایی در شبانه روز نیز توصیه‌هایی صورت گرفته‌است.

«در روایات اسلامی برای تداوم سلامت و شادابی انسان، خوردن دو وعده غذایی در صبح و شام، توصیه شده‌است .اهل بهشت نیز که دارالسلام، جاوید هستند، دو وعده، غذا می‌خورند:

و لهم رزقهم فیها بکره و عشیاً.  و در بهشت، هر صبح و شام، روزی آنان آماده است .» [۳]

خداوند حکیم در آیه ۳۱ سوره اعراف به مسرفان اشاره می‌کند و می‌فرماید:

«کلوا و اشربوا و لا تسرفوا اِنَّهُ لا یُحِبُ المسرفین.

از نعمتهای خدا بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست ندارد.»

خداوند با بیان این آیه و عبارت «لاتُسرِفوا» بنا دارد که ریشه بیماریها را از بین ببرد و پُرخوری و زیاده‌روی را ریشه بیماریها معرفی می‌کند.

در احادیث مختلف نیز پُرخوری نهی و مذمت شده‌است از جمله پیامبر(ص) می‌فرماید : المُومن یأ کل فی معاء واحد ، و المنافق فی سبعه أمعاء .

مؤمن فقط برای پر کردن یک معده غذا می‌خورد ولی منافق برای هفت معده غذا می‌خورد.[۴]

و باز آن حضرت می‌فرماید: ماملأ ابن آدم وعاءأشر من بطنه. هیچ ظرفی را فرزند آدم پرنکرده که بدتراز شکم پُر باشد. [۵]

در کتاب طب‌الصادق آمده که غالب مرض‌ها از پُرخوری است مگر تب که گاهی خود به خود عارض می‌شود و نیز فرمودند که شکم وقتی سیر شود طغیان می‌کند. [۶]

پُرخوری موجب قساوت قلب و هیجان شهوت می‌شود. [۷]

حضرت عیسی بن مریم(ع) می‌فرماید:

هیچ مرض قلبی شدیدتر از قساوت قلب و هیچ علتی برای نفس سخت تر از پُرخوری نمی‌باشد. [۸]

در کتاب احادیث پزشکی پُرخوری چنین توصیف شده:

«پُرخوری از منظر احادیث به شدت نکوهیده‌است، پُرخوری از سلامت می‌کاهد، و شهوت را می‌افزاید، بدن را بدبو می‌کند و زمینه را برای انواع بیماری‌ها جسمی و روحی فراهم می‌سازد، جوهر نفس را تباه می‌کند، به نیروی تقوا (پرهیزکاری) و وَرَع (خویشتن داری) ضربه می‌زند، حجاب تیزهوشی است، و دل را سخت و تاریک می‌سازد.

شخص پُرخور، خواب آشفته می‌بیند و هنگام عبادت، احساس کسالت می‌نماید از این رو ، عبادتش اندک است و از بساط قرب حضرت حق، دور .

سرانجام، سیری در دنیا، موجب گرسنگی در آخرت خواهد شد.» [۹]

تغذیه مناسب حتی بر چهره انسان اثر دارد. پُرخوری موجب ترش کردن، اشکال در هضم، بزرگ شدن معده، تنگی نفس و… می‌شود. لقمان به پسرش می‌فرماید: ای پسرم هر گاه معده پُر شود فکر می‌خوابد و حکمت گنگ می‌شود و اعضاء از عبادت باز می‌مانند.

پُرخوری و خوردن غذاهای رنگارنگ در اسلام مذمت شده و پیامبر(ص) بدهای امت را کسانی معرفی می‌کند که همتشان در خوردن خوراک و نوشیدنی متنوع می‌باشد.

امام علی(ع) پُرخوری را نشانه شکم بندگی و شکم بندگی را بدترین عیب‌ها بیان می‌فرماید. [۱۰]

–

فهرست مطالب

چکیده      ج
مقدمه      ح
هدف از پژوهش      ی
فصل اول: کلیات
معرفی منابع      ۲
فصل دوم: آراءاسلام در باب تغذیه      ۱۰
۱- فلسفه غذا خوردن و آراءمعصومین علیهم السلام در این رابطه      ۱۲
زیان های ظاهری و باطنی پُرخوری      ۱۴
فایده‌های ظاهری و باطنی کم خوری      ۱۹
۲- آداب سفره و غذا خوردن وآراء معصومین علیهم السلام در این رابطه      ۲۰
الف) آداب غذا خوردن      ۲۱
ب) آداب سفره      ۲۴
۳- آداب آشامیدن      ۲۵
– آب      ۲۵
– شیر      ۲۶
– عسل      ۲۷
– سرکه      ۲۷
آداب آشامیدنی‌ها از نظر معصومین علیهم السلام      ۲۸
۴- غذاها و آشامیدنی های حرام      ۲۹
از محرماتی که در اینجا مورد بحث قرار می‌گیرد      ۳۱
الف- خمر       ۳۲
خمرازدیدگاه آیات و روایات      ۳۳
انواع خمر و حکم آنها      ۳۷
ب- خون      ۳۸
ج- گوشتهای حلال و حرام      ۳۸
خوردن محرمات در وقت اضطرار      ۴۰
فصل سوم: اوضاع اجتماعی، اقتصادی و مذهبی عصر عباسیان
۱- پیشینه بازرگانی و تجارت در بین اعراب قبل از اسلام و در صدر اسلام      ۴۳
۲- محصولات      ۴۶
۳- بغداد و بازارهای آن در عصر عباسیان      ۵۵
شکل بازارها      ۶۶
نقش زنان در بازارها      ۶۷
۴- تأثیر ادیان بر تجارت اسلام      ۶۸
۵- جشن ها      ۸۰
جشنهای دینی اسلامی      ۸۰
جشن های محلی      ۸۴
فصل چهارم: آداب و رسوم معیشت در عصر عباسی
۱- اطعمه و اشربه خلفا و وزراء دولت عباسی      ۹۳
آداب المائده،آداب سفره      ۱۰۸
۲-شرابخانه ها      ۱۱۷
شربت خانه(خزانهالشراب)      ۱۲۰
شرابکده ها      ۱۲۳
۳- مجالس شراب      ۱۲۶
استعمال حشیش      ۱۳۵
تریاک     ۱۳۶
فصل پنجم: تغذیه در عصر عباسی
ادویه و خوشبوکننده ها      ۱۳۸
اجزای خوشبوکننده      ۱۴۰
ظروف و وسایل آشپزخانه      ۱۴۱
غذای اعراب      ۱۵۴
خوراکهای گوشتی      ۱۵۶
ماهی و خوراکهای آن      ۱۶۳
خوراکهای گیاهی      ۱۶۵
خوراک تنگدستان      ۱۷۰
خوراکهای مشترک توانگران و تنگدستان      ۱۷۴
از غذاهایی که با استفاده از خرما درست می شد      ۱۷۵
روغن وپیه      ۱۷۶
نان      ۱۷۷
برنج      ۱۸۲
مشاغل مربوط به اغذیه      ۱۸۴
بهای خوراکی      ۱۸۵
قیمتها در زمانهای عادی      ۱۸۷
بهای اجناس در آشوبهاوکمیابی      ۱۸۸
کارکنان آشپزخانه      ۱۹۳
هزینه آشپزخانه سلطنتی      ۱۹۴
نوشیدنیها در این دوره      ۱۹۸
نوشیدنیهای حلال و حرام      ۱۹۹
شیر و محصولات آن      ۲۰۲
آب      ۲۰۴
شیرینیها و حلویات      ۲۰۵
مواد شیرین‌کننده      ۲۰۸
نقل      ۲۱۰
ترشی‌ها و چاشنی‌ها      ۲۱۱
میوه      ۲۱۲
زمان‌بندی غذاها      ۲۱۶
پرهیز و علوم غذایی      ۲۱۷
نگاهداری و حفاظت      ۲۲۰
سوخت      ۲۲۳
نتیجه‌گیری      ۲۲۵
فهرست منابع      ۲۲۶