دانلود تحقیق و مقاله رایگان با عنوان تحقیق درباره امام محمد باقر(ع)
فصل اول : اجمالي از ولادت تا رحلت
زانوي ادب در پيشگاه شكافنده علوم
آينده انديشه در كلام امام باقر عليه السلام
جلوه هاي از معارف باقر العلوم عليه السلام
امام باقر(ع) شكافنده علوم و گشاينده درهاي دانش
فصل دوم
زندگي علمي امام باقر(ع)
زندگي سياسي امام
زندگي اجتماعي
فصل سوم
حكمتها و درسهايي از امام باقر عليه السلام
مقدمه
ارزش والاي عقل
جايگاه بلند دانش
علم سلاحي كارآمد
لزوم دقت در گزينش معلم
ارزش علم در كنار عمل
آگاهان بي عمل گرگهاي جامعه
اطاعت و بندگي
پايداري در مسيربندگي
آثار ياد و ذكر خدا
حسن خلق
فروخوردن خشم
راه غلبه بر خشم
اجتناب از تكبر و فخر
كنترل زبان
نهي از كسالت و بي حوصلگي
پيشتازي در ميدان ارزشها
مومنان اعضاي يك پيكر
عفو گذشت رمز زندگي با مردم
شيوه روستايي
صداقت و امانت
جاذبه و دافعه
عالترين نمود مورت اجتماعي
معاشرتهاي ممنوع و زيانبار
مقدمه
شناخت و معرفت چهارده معصوم امري واجب و ضروري است و هيچ عذر و بهانه اي در ترك اين امر پذيرفته نيست و هركس كه بدون معرفت و شناخت امام از دنيا برود مرگ او همانند مرگ زمان جاهليت و مرگ گمراهان و كافران و منافقان مي باشد هدف از گردآوري اين مجموعه داستان هايي كه در اين كتاب آمده است و به سري اين كتاب ها خواهد آمد اين است كه تا ملودي هرچند ناچيز نسبت به مقام والا و عظيم اهل بيت آشنا شويم و ديگران را نيز آشنا كنيم و فرياد بر آوريم كه اين مسلمانان اي شيعيان! امام خود را بشناسيد و بيش از اين در ظلمت بي معرفتي نسبت به مقامات اهل بيت (ع) نمايند.
از اين چاه تاريك و ظلماني بيرون بيايد. و با خورشيد و نور آشنا شويد حقايق را ببينيد و درك كنيد خداوند متعال اهل بيت (ع) را به يار عزيز و گرامي خلق كرده است و آنها را بر تمام مخلوقات جهان هستي برتري داده است و هيچ مخلوقي بهتر است آنها وجود ندارد و آنها با معرفت ترين و با محبت ترين و مطيع ترين مخلوقات نسبت به خداوند متعال هستند. اهل بيت (ع) به لطف خدا داراي هر نوع علم و قدرتي هستند و لي چون بنده و مطيع محض خداوند متعال مي باشد بدون خواست خدا هيچ كاري نمي كنند و بنابر حكمتي كه خداوند متعال به آنان عنايت فرموده است عمل مي كنند همان طور كه ذكر شد قدرت آن ها به قدري است كه مي توانند جهان و جهانيان را خلق و نابود كنند چه برسد به پيروزي بر دشمنان و معالجه ي امراض خود با ديگران و چون بنده ي محض خدا هستند از قدرت خود فقط در موردي كه مصلحت باشد و خدا بخواهد استفاده مي كنند.
فصل 1 اجمالي از ولادت تا رحلت
پنجمين طلوع امامت
1-ابو جعفر امام محمد باقر(ع) پنجمين آفتابي است كه بر افق امامت، جاودانه درخشيد زندگيش سراسر دانش و ارزش بود، از اين رو باقر العلوم ناميده شد: يعني شكافنده دشواريهاي دانش و گشاينده پيچيدگيهاي معرفت.[1]
ولادت: حضرت ابوجعفر، باقر العلوم در شهر مدينه تولد يافت.
تبار والاي امام باقر(ع): امام محمد باقر(ع) از جانب پدر و نيز مادر به شجره پاكيزه نبوت منتهي مي گردد. او نخستين مولودي است ه در خاندان علويان از التقاي دو بحر امامت تولد يافت[2] پدر: علي بن الحسين زين العابدين (ع)مادر: ام عبدالله ، فاطمه دختر امام حسن مجتبي (ع)
نام و كنيه: نام آن حضرت محمد است اين نامي است كه رسول خدا(ص) از دير زمان براي وي برگزيده بود.
القاب: براي امام باقر(ع) اين القاب ياد شده است. 1-باقر2-شاكر3-هادي4-امين5-شبيه (به جهت شباهت آن حضرت به رسول خدا)
همسران : در منابع تاريخي ، براي امام باقر (ع) دو همسر و دو (ام ولد)) نام برده اند همراه عبارتند از : 1- ام مروه 2- ام حكيم
فرزندان: براي امام باقر (ع) هفت فرزند ياد كرده اند پنج پسر و دو دختر
1-جعفربن محمد الصادق(ع) 2-عبدالله بن محمد3-ابراهيم بن محمد از ام حكيم 4- عبيدالله بن محمد از ام حكيم5-علي بن محمد 6-زينب بن محمد 7-ام سلمه
جايگاه ديني و علمي: جايگاه ديني و علمي امام باقر(ع) اصولا از محوري ترين مباحث زنديگ ان حضرت مي باشد، امام باقر از اماماني است كه شرايط و مقتضيات زمان و نيازهاي جامعه اسلامي به وي مجال داد تا در جايگاه تبيين معارف ديني و تفسير كلام و تشريع سنت پيامبر(ص) درخشش تمام بيابد.
پايگاه اجتماعي
امام باقر(ع) از يك سو بزرگ خاندان علومان بود. از سوي ديگر شيعه هر چند در تنگناي شرايط سياسي و دوران تقيه به سر مي برد. اما جمعيت متشكل و نيروي عقيدتي آنان براي هيچ يك از حكومتهاي قابل چشم پوشي نبود و خود قدرتي اجتماعي به شمار مي آمد. و منصب امامت باقر العلوم را در مركز رهبريت اين نيروها قرار مي داد. سومين پايگاه مهم اجتماعي امام باقر(ع) شاگردانش و رشد يافتگان مكتب او بودند اين سه عامل مهم، پايگاه اجتماعي نيرومند و انكارناپذيري براي امام باقر(ع) پديد آورده بود[3]
امامت باقر العلوم(ع): پس از وفات امام سجاد(ع) در سال 95 هجري فرزند برومند آن حضرت محمد بن علي بن الحسين (ع) به امامت نايل گشت.
از جمله مهمترين اهداف بررسي تاريخ زندگي امامان (ع) نماياندن دلايل راستين امامت آنان است.
تصريح باقر العلوم (ع) به امامت خويش
شايد گمان رود كه ثبات امامان با استفاده به نظر و تاييد خود آنان امري غيرقابل قبول است و تعبير ديگر، شهادت فرد به نفع خود، نپذيرفته نيست و ثمري بر آن مترتب نمي باشد.
امام باقر (ع) به زراره فرمود ما دوازده امام هستيم كه از جمله ما حسن بن علي و حسين علي است و پس از ايشان امامان از نسل حسين (ع) مي باشند.
امام باقر(ع) در بياني ديگر فرمود: ماييم و اليان امر خدا و فزانه داران علم او و وارثان وحي و حاملان كتاب الهي، اطاعت ما بر مردم واجب و محبت ما ايمان و دشمن ما كفر است ، دوستان ما در بهشت و دشمنان ما در آتشند.
آن حضرت مي فرمودند: در ليله القدر بر ما مفخي نيست زيرا ملائكه در آن شب اطراف ما در چرخشند.[4]
انتخاب الهي، داراي ملاك
در بسياري از ايات قرآن مشيت و خواست خدا مطرح شده است، مثلا در آيه اي آمده است
ان الله يفعل ما يشاء
خداوند مي فرمايد: نرفع درجات من نشاء ان ربك حكيم عليم
كمالها و كرامتها ، نشانه اي ديگر
هرچند ملاكهاي مهم شايستگي امام را بايد در شخصيت، علمي فكري و منش عملي وي جستجو كرد و امام در همه اين زمينه ها سرآمد همگان مي باشد. يكي از سخنان امام باقر(ع) در برابرهشام بن عبدالملك همين بود كه:
ما كمال و تمام آن چه را كه خداوند بر پيامبرش نازل كرده است به ارث برده ايم و زمين از انسانها ي كاملي كه وارث كمالهاي يادشده اند مالي نخواهد بود و اين كمال را درغيره نمي توان يافت[5]
نظارت بر رفتار پنهاني پيروان
ابوبصير گويد: زني نزد من قرآن را فرا مي گرفت، روزي در لابه لاي درس سخني آميخته با شوخي و مزاح گفتم. ان جمله پايان يافت و من به حضور امام باقر (ع) رسيدم امام به من فرمود: اي ابوبصير به آن زن چه گفتي: من شرمگين شدم امام فرمود: ديگر تكرار نشود. فصل
زندگي علمي امام باقر(ع)
براي ترسيم سيماي علمي و نقش بارز امام باقر(ع) در حوزه معرفيتي اسلام از سرزمينه مي توان بهره جست:
الف-آن چه انديشمندان فقيهان و صاحبنظران علوم اسلامي طي قرون متمادي درباره آن حضرت گفته اند.
ب-شما شاگردان و تربيت يافتگان مكتب ان امام، ونيز وجود چهره هاي درخشان علمي و معنوي در ميان ايشان
ج-شيوه زندگي و درسهاي علمي و نيز آثار علمي بر جاي مانده از ان پيشواي الهي از جمله شخصيتهاي مورد استناد و اتكا در منابع حديثي ابوجعفر محمد بن علي الباقر است. او از خاندان نبوت بود و ميان موقعيت والاي ديني و جايگاه رفيع اجتماعي جمع كرده و در زمينه رخدادها و مسايل مستحدثه و نيز موضوعات خطير و مهم صاحب نظر بود، در راستاي بندگي و عبادت خدا اشكها ريخت و از سراء و درگيريهاي لفظي و برتري جويانه با زمي داشت.
حكم بن عيينه با اين كه فردي مسن و جليل القدر بود وقتي در مقابل باقر العلوم قرار مي گرفت. مانند كودكي مي نمود كه در برابر معلم زانوزده ، در حال فراگيري دانش باشد.
شاگردان و تربيت يافتگان مكتب باقر العلوم(ع)
خاندان رسالت و اهل بيت رسول الله از ان جاا كه به گواهي قطعي و انكار ناپذير اسلام (ص) عدل و همپا و هماواي قرآنند با حقيقت، محتوا و پيام قرآني همگوني و سنخيت دارند.
حديث ثقلين از جمله احاديث مهم مورد پذيرش اهل سنت و اماميه است.
در اين حديث رسول خدا، ثمره تلاش هاي طاقت فرسا خود در مسير آنايي رسالت و هدايت خلق را ، در دو يادگار گرانبها كه پس از خود بر جا گذاشته خلاصه كرده و گفته است: من دو شي گرانبها د رميان شما باقي مي گذارم : قرآن واهل بيتم را، اين دو هرگز از يكديگر جدا نشوند تا در قيامت بر حوض كوثر، بر من وارد شوند.
اگر خداوند قرآن را بدور از كمترين ضعف و كاستي و كمي و نادرستي فرو فرستاده اهل بيت را نيز از هر انصراف و گناه پاك گردانيده و مصونيت بخشيده است.
در عصر امام باقر(ع) با شرايط سياسي جامعه به گونه اي تغيير يافت كه ان حضرت توانست مجمعي علمي تشكيل داده ، به تعليم و تربيت مرداني دانشمند و متعهد به ارزشهاي شريعت بپردازد.
باري، شرايط زمان، براي امام باقر(ع) و نيز امام صادق(ع) زمينه اي را فراهم اورد كه ساير ائمه (ع) هرگز برايشان آماده نشد. آن شرايط مساعد، معلول سستي پايه هاي حكومت امويان بود. بحرانهاي دروني نظامي سياسي در آن عصر، به حاكمان مجال نمي داد تا بر خاندان رسالت مانند حاكمان پيشين، فشار آورند و ايشان رامتر وي سازند.
جلوه هايي از معارف باقر العلوم(ع)
خاندان رسالت و اهل بيت نبوت، گنجينه داران دانش و ذخاير علوم الهي بودند.
در بينش شيعه، ائمه معصومين (ع) معلمان واقعي امت اسلامي پس از رسول خدا (ص) مي باشند. امام باقر(ع) همانند ساير امامان شيعه در همه اين زمينه ها، موضع و بينش داشته و به توضيح و تشريح و استدلال پرداخته است. از اين رو، نمي توان انتظار داشت كه در اين مجموعه كوچك منظري جامع و كامل از معارف مكتب آن حضرت ارائه داد. بكله مي توان به گوشه هايي، اشاره كرد.
درسهايي عقيدتي و مبارزه با انحرافهاي مكري
قران از نظر ماهيت و محتواي خود، كمبودي نداشت ، زيرا به تصريح وي:
و نزلنا عليك الكتاب رتبيانا لكل شيء
اين پيامبر ! قرآن را بر تو فرو فرستاديم به گونه اي كه بيانگر حكم و قانون هرچند باشد
امام علي (ع) فرموده است):
و اعلموا انه ليس علي اخبر بعد القرآن من فاقه ولا لاحد قبل القرآن من غني هان !
بدانيد كه با داشتن قرآن(جهنم و تدبر در حقايق آن) هيچ كس را نيازي باقي نخواهد ماند و بدون قرآن ، هيچكس به غنا و بي نيازي نخواهد رسيد.
مبارزه با انديشه خوارج
يكي از ميدانهاي رويارويي امام باقر(ع) با انديشه اي مغرف، موضعگيريها و روشنگريها آن حضرت رويارويي با عقايد و مشي خوارج بود.
امام باقر (ع) در برخي از تعاليم خواهي فرمود: به اينگروه مارقه بايد گفت: چرا از علي (ع) جدا شديد با ين كه شما مدتها سر در فرمان او داشتيد و در ركابش جنگيديد و نصرت و ياري وي تعرب شما را به خداوند فراهم مي آورد.
تبيين معارف اصولي دين
امام باقر(ع) همانند ساير ائمه معصومين عليه السلام يكي از مسئوليتهاي عمده اش تصحيح باورها و رد شبهات فكري بود كه از طريق مباحثات علمي و مناظره ها بدان تحقق مي بخشيد
امام فرمود: كمترين حد معرفت به خداوند اين است كه هيچ چند مثل و همانند او نمي باشد همواره عالم، شنوا و بينا بوده و اين صفات براي او ازلي است.
بي نيازي خدا از زمان
فردي به امام باقر (ع) گفت: پروردگار از چه زماني وجود داشته است؟
امام فرمود: واي برتو! زمان براي موجودي مطرح است كه سابقه نيستي داشته باشد اما خداوند داراي وجودي ازلي است.
نهي از تفكر در ذات
امام باقر فرمود: از تفكر در ذات خداوند بپرهيزيد ولي هرگاه خواستيد به عظمت وي پي ببريد. به عظمت آفرينش او بنگرد و درباره آن بينديشيد.
فصل
زندگي اجتماعي امام باقر(ع)
زندگي امام ، آينه تمام نماي زندگي شرافتمدانه انسانهاي موحد و متعالي است در حالي كه انسانهاي معمولي در بيشتر زمينه ها گرفتار افراط و تفريط مي شوند، اگر به زهد و عبادت بپردازند به غرات و گوشه نشيني كشيده مي شوند و اگر به كار و تلاش روي آورند، از انجام بايسته وظايف عبادي و معنوي دور مي ماند.
كار و تلاش در اوج زهد و تقواي
انسانهاي كم ظرفيت گمان مي كنند كه لازمه زهد و تقوار اما اين است كه فرقه اي پيشينه بر دوش افكنده و زاويه خلوتي را انتخاب كنند و روي از خلق بگردانند تا به خدا نزديك شوند. اينان گمان مي كنند كه تلاش براي تامين معاش و كسب روزي مخالف زهد و توكل است و وظيفه انسان فقط ذكر گفتن و پرداختن به نماز و روزه مي باشد و روزي از هر جا كه باشد مي رسد ولي برنامه امامان (ع) و از جمله امام باقر (ع) غير از اين بوده است.
رسيدگي به محرومان
درباره امام باقر(ع) گفته اند: هرگز شنيده نشد كه نيازمندي نيازش را به آن حضرت اظهار داشته و با پاسخ منفي، مواجه شده باشد.
امام باقر(ع) همواره توصيه مي كرد كه وقتي نيازمندان به شمار او مي روند و يا شما مي خواهيد آنان را صدا بزنيد بهترين نامها و عناوين را درباره آنان به كار گيريد .
امام صادق مي فرمايد: پدرم با اين كه از نظر امكانات مالي نسبت به ساير خويشاوندان در سطح پايين تري قرار داشت و مخارج زندگي وي، سنگينتر از بقيه بود، هر جمله به نيازمندان انفاق مي كرد. و مي فرمود: انفاق در روز جمعه داراي ارجي فزونتر است چنان كه روز جمعه خود بر ساير روزها برتري دارد.
سخاوت و مروت نسبت به دوستان
عمر و بن دنيار و عبدالله بن عبيد مي گويد: ما هرگز به ملاقات امام باقر (ع) نرفتيم، مگر اين كه به وسيله هدايا و پوشاك و امكانات مالي از ما استقبال و پذيرايي كرده مي فرموده اينها را از قبل براي شما تدارك ديده بودم
شكيبايي و بردباري در روابط اجتماعي
شرط اصلي حضور سازنده و مفيد در جامعه، برخورداري فرد از صبر و شكيبايي است براي نماياندن اين ويژگي ارزشمند در زندگي ان حضرت نقل اين حديث كافي است كه مردي غير مسلمان در يكي از روزها با امام باقر روبرو شد. آن مرد به دليلي نامشخص نسبت به نسبت به ان حضرت كينه داشت از اين رو دهان به بدگويي گشاد و با تغيير اندكي در اسم امام باقر (ع) مي گفت
تو بقر(گاو) هستي!
امام بدون اين كه خشمناك شود و عكس العمل شديدي نشان دهد با آرامش خاصي فرمود: من باقرم.
مرد افراني كه از سخن قبل به مقصود نرسيده بود و احساس مي كرد نتوانسته است امام را به خشم وادارد گفت: تو فرزند زني آشپز هستي.
امام فرمود: اين حرفه او بوده است.
ارزش والاي عقل
امام باقر (ع) به عنوان وارث علم پيامبر (ص) و حجت خدا بر خلق مردم را به تقبل فرا مي خواند و ارزشهاي والاي عقل و ايمان متكي به تعلق و تفكر و شناخت را مطرح مي كرد و مي فرمود: خدا چون عقل را آفريد او را مورد بازپرسي قرار داد به او فرمان داد پيش آي و او پيش آمد سپس فرمان داد، بازگرد! و او بازگشت آنگاه خداوند فرمود به عزت و جلالم سوگند! كه هيچ آفريده اي نزد من از تو محبوب تر نيست و تنها بندگاني را از عقل كامل بهره مند مي سازم كه دوستشان بدارم هان! همري امر و نهي هاي من تنها متوجه تو است و فقط تو را بر تخلف ها و گناهان مجازات كرده و بر اطاعت و بندگي پاداش مي دهم.
جايگاه بلند دانش
امام باقر (ع) به پيروي از قرآن و رهنمود وحي، با ارج گذاري به علم و دانش و ترسيم جايگاه بلند و ارزشي آن جامعه اسلامي را به كسب دانش و تحصيل شناخت دين و ديگر علوم مورد نياز زندگي فراخوانده است در قبال ادياني كه علم را شجره ممنوعه دانسته اند در مواجهه با جريانهاي اجتماعي كه مسلمانان را به تعبد خشك و انزواطلبي و چله نشيني و رياضت هاي بدني به جاي درايت عقلي و علمي دعوت كرده اند . امام باقر عليه السلام امت اسلامي را به سمت علم و معرفت راهنمائي كرده و مي فرمود: دانشمندي كه با دانش خود به جامعه سود مي رساند، از هفتاد هزار عابد، برتر است.
ارزش علم در كنار عمل
امام باقر عليه السلام از پدر بزرگوار خويش اين بيان را نقل فرموده است: براستي توصيف و تعريف ارزشها چه بسيار شنيده مي شود ولي كردار و عمل به آنها چه كم صورت مي گيرد! همانا اهل عمل و اقدام، بسيار اندك و بسيار كميابند هان! توجه داشته باشيد كه ما براي كسي ارج منزلت قائليم كه هم اهل عمل باشد و هم اهل علم و سخن.
آن حضرت درباره لزوم پيوستگي علم و عمل فرموده است:
عمل، بدون شناخت، قابل پذيرش نيست و شناخت، بدون عمل نيز فاقد ارزش و اعتبار است.
عمل راهگشاي دانش فزونتر
امام باقر (ع) در بيان اهميت عمل به دانسته ها و نقش آن در تكامل علمي انسان مي فرمايد:
كسي كه به دانش خود عمل كند و دانسته هايش را به كار ببندد خداوند به او حقايق و اسرار نهفته ي جديدي را خواهد آموخت.
علم ، شرط ايمان و نشانه آن
امام باقر (ع) درباره ي ملازم عمل با ايمان كه خود متكي به معرفت ديني است مي فرمايد ايمان متكي بر ذو اصل امت 1- اقرار و اعتراف به مباني دين 2- عمل بر طبق معارف ديني و عقيده ي خويش ولي اسلام (به معناي صرف تسليم) به اين اصل كه فرد به حقايق ديني در لفظ اقرار كند در عمل بدان پايبند نباشد.
علم سلاحي كارآمد
امام باقر(ع) در ادامه سفارش هاي ارزنده خويش به پيروان خود، براي تشويق آنان، به تحصيل علم با توان و كارايي دانش در ميدان مقابله با دشمنان اشاره فرموده و تصريح كرده است : علم سلاحي است عليه دشمنان.
ممنوعيت سوء استفاده از دانش
دانش، قدرت و توانائي است و چه بسا دانشمندان وسوسه شوند تا به اتكاي قدرت علمي خود بر جامعه فخر فروخته و يا برآنان سلطه پيدا كنند امام باقر (ع) در تخطئه چنين روشي فرموده است: كسي كه به تحصيل دانش روي آورد بدان انگيزه كه در پرتوي علم خويش بر اهل بيت دانش فخر فروشد يا با سست انديشان ساده لوح به جدل و ستيز پردازد يا مردم را متوجه و شيفته خود سازد جايش در آتش است همانا رياست تنها شايسته صالحان است.
آگاهان بي عمل ، گرگ هاي جامعه
امام باقر(ع) مي فرمايد:
خداوند به يكي از پيامبرانش وحي كرد تا به كساني كه براي غير دين و ارزشهاي الهاي به دين شناسي و ژرف انديشي در معارف پرداخته اند و نيز كساني كه علم را براي غير عمل مي جويند و دنيا را جز براي آخرت مي طلبند هشدار دهد و بگوييد كه آنان در حقيقت از قماش مردمند كه لباس گوسفندان پوشيده و قلبي چون گرگ دارند. زبانشان شيرين تر از عسل و كردارشان تلخ تر از درختان تلخ است.
اطاعت و بندگي
امام باقر(ع): كسي كه نافرماني خدا كند و به اطاعت او رو نياورد خدا را نشناخته است.
به دنبال اين سخن امام (ع) اين شعر را متذكر شد:
خداي را عصيان كرده و مدعي محبت اويي!
سوگند به جانت كه اين بسي شگفت وعجيب است!
اگر در ادعاي محبت، صادق بودي ، فرمانش را به جان مي خريدي.
چه اينكه دوست ، در برابر محبوب خويش مطيع و فرمانبر است.
انجام واجبات بالاترين اطاعت
امام باقر(ع) درباره ي حقيقت اطاعت و عاليترين نمود و نشانه آن مي فرمايد:
هيچ اطاعتي به درگاه خدا، بالاتر و والاتر از انجام واجبات نيت چنان كه هيچ مصيبتي سختتر از بي عقلي نمي باشد و هيچ مصيبتي بدتر از سبك شمردن گناه و راضي بودن به حال خويش و آلودگي هاي خود نيست.
در بياني ديگر آن حضرت به فرزند خويش جعفر بن محمد(ع) فرموده است خدا حقيقت را در سه امر نهفته داشته است:
مطالب مرتبط