مقاله در مورد تاسیس دادگاه خانواده

قبل از تصویب قانون مدنی در سال 1313 مقررات حاکم بر روابط خانوادگی مقررات راجع به ازدواج مصوب مرداد سال 1310 بود که در مهر ماه سال 1310 لازم اجرا گردید.

سپس قانون مدنی با الهام و متابعت از شرع انور اسلام در سال 1313 و حقوق خانواده در جلد دوم قانون مدنی در تاریخ 28 بهمن و 21 اسفند 1313 و 17 ، 19 و 20 فروردین 1314 تصویب گردید.

پس از آن به دلیل اینکه احساس می شد که دعاوی خانوادگی در دادگاههای خاص رسیدگی شود قانون حمایت خانواده در پانزدهم خرداد ماه سال 1346 در 23 ماده و آیین نامه اجرای قانون مذکور در تیرماه همان سال به تصویب رسید.

چون مقررات قانون حمایت خانواده مصوب سال 1346 نیاز جامعه آن روز و اختلافات گسترده و مطرح در دادگاه حمایت خانواده را تامین نمی کرد احساس نیاز به وضع قانون کاملتر و جامع تری از قانون حمایت خانواده مصوب سال 1346 می شد لذا قانون حمایت خانواده سال 1353 تصویب گردید . نحوه اجرای احکام و تصمیمات دادگاه خانواده در فروردین ماه سال 1354 و آیین نامه اجرایی قانون مزبور در اردیبهشت ماه سال اخیرالذکر به تصویب رسید.

رسیدگی به کلیه اختلافات مدنی ناشی از امر زناشویی و دعاوی خانوادگی و امور مربوط به صغار از قبیل نصب و عزل قیم و ضم امین در صلاحیت رسیدگی دادگاههای حمایت خانواده قرار گرفت در نقاطی که دادگاههای شهرستان وجود داشت در دادگاههای شهرستان و در نقاطی که دادگاه شهرستان نبود در دادگاه بخش رسیدگی می شد . رسیدگی به امور مذکور در تمام مراحل دادرسی بدون رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی انجام می شد . دعاوی خانوادگی عبارت بود از دعاوی مدنی بین هریک از زن و شوهر و فرزندان ، جد پدری و وصی و قیم بود که از حقوق و تکالیف مقرر در کتاب هفتم در نکاح و طلاق ( منجمله دعاوی مربوط به جهیزیه و مهر زن ) و کتاب هشتم در اولاد و کتاب نهم در خانواده و کتاب دهم در حجر و قیمومت قانون مدنی همچنین از مواد 1005 ، 1006 ، 1028 ، 1029 و 1030 قانون مذکور و مواد مربوط در قانون امور حسبی ناشی شده باشد.

بعد از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی دادگاه مدنی خاص در اجرای لایحه قانونی دادگاه مدنی خاص مصوب یکم مهرماه سال 1358 تشکیل گردید دادگاه مدنی خاص تشکیل می شد از یک مجتهد جامع الشرایط و یا فرد صالحی که منصوب از طرف وی باشد و یک یا دو مشاور حقوقدان ولی صدور حکم با مجتهد مذکور یا منصوب او بود که ریاست دادگاه را بعهده داشت قاضی مشاور علاوه بر مشاوره با رئیس دادگاه ، نظارت در امور اداری ودفتری و ابلاغ و اجرا را بعهده داشت.

صلاحیت دادگاه مدنی خاص به شرح زیر بود :
دعاوی راجع به نکاح و طلاق و فسخ نکاح و مهر و نفقه زوجه و سایر اشخاص واجب النفقه و حضانت .
دعاوی راجع به نسب و وصیت و وقف و ثلث و حبس و تولیت و وصایت .
نصب قیم و ناظر و ضم امین و عزل آنها .
سایر دعاوی حقوقی به تراضی طرفین و رسیدگی به دعاوی مطالبه اجره المثل زوجه پس از طلاق.

دادگاههای مدنی خاص می توانند در امور جزائی که با دعاوی حقوقی مطروحه در آن دادگاه ارتباط مستقیم پیدا می کند رسیدگی نموده حکم مقتضی را طبق مقررات صادر نمایند.

مادامی که در محلی دادگاه مدنی خاص تشکیل نشده بود و یا بعد از تشکیل به جهتی منحل شده بود دادگاههای عمومی دادگستری به امور مذکور در ماده فوق رسیدگی می کرد ولی دعاوی راجع به اصل نکاح و طلاق به نزدیکترین دادگاه مدنی خاص ارجاع می گردید.

پس از تصویب قانون تشکیل دادگاههای عمومی و انقلاب در سال 1373 در هر مجتمع قضایی یا دادگستریهای شهرستانها و یا دادگاههای عمومی بخش یک یا چند شعبه برای رسیدگی به دعاوی خانوادگی اختصاص داده شد و نهایتاً بموجب قانون اختصاص تعدادی از دادگاههای موجود به دادگاههای موضوع اصل 21 قانون اساسی ( دادگاه خانواده ) که در تاریخ 8/ 5/ 1376 به تصویب مجلس محترم شورای اسلامی و در تاریخ 19/5/1376 به تایید شورای محترم نگهبان رسید ، ریاست معظم قوه قضاییه مکلف گردیدند که ظرف مدت سه ماه در حوزه های قضایی شهرستانها به تناسب جمعیت آن حوزه حداقل یک شعبه از شعب دادگاههای عمومی را برای رسیدگی به دعاوی خانواده اختصاص دهد پس از تخصیص این شعب دادگاههای عمومی حق رسیدگی به دعاوی مربوط به این دادگاهها را نخواهند داشت در حوزه های قضایی بخش ، دادگاه عمومی بخش قائم مقام دادگاه خانواده خواهد بود.

در اجرای قانون فوق الذکر مجتمع قضایی خانواده تهران در اردیبهشت ماه سال 1377 در میدان ارک تهران تشکیل و شروع بکار نمود . در زمان تشکیل مجتمع قضایی خانواده شعبی که در مجتمع های قضایی دیگر تهران به دعاوی خانوادگی رسیدگی می کردند با پرونده ها و کل پرسنل قضایی و اداری به ساختمان فعلی مجتمع قضایی خانواده منتقل گردیدند.

در بدو امر تعداد 22 شعبه مشغول رسیدگی به پرونده های خانوادگی گردیدند و لیکن در حال حاضر 30 شعبه به پرونده های خانوادگی رسیدگی می کنند که از این تعداد از شعبه 1715 الی 1701 و از 1730 الی 1719 در مجتمع قضایی خانواده مستقر هستند و شعبه 1716 که ویژه رسیدگی به دعاوی خانوادگی خانواده های معظم شهدا می باشد در ساختمان ستادی بنیاد شهید انقلاب اسلامی و نیز شعب 1718 و 1717در اداره امور سرپرستی دادگستری تهران مستقر می باشد.

شایان ذکر است که علاوه بر 30 شعبه که به دعاوی خانوادگی رسیدگی می کند یک شعبه ویژه نیز برای رسیدگی فوق العاده و خارج از نوبت به کلیه پرونده های خانوادگی که رسیدگی به آنها بیش از یکسال بطول انجامیده است تشکیل گردیده که تاکنون بیش از هزار پرونده خانوادگی در این شعبه در وقت فوق العاده رسیدگی شده که این مطلب از طریق رسانه های عمومی به اطلاع اصحاب دعوی رسیده و در مجتمع قضایی خانواده نیز با نصب پلاکارت بزرگ اطلاع رسانی لازم در این خصوص انجام گردیده است که اظهار رضایت مردم از این اقدام بی سابقه مورد بحث بنیادی در محافل قضایی و غیر قضایی گردیده است بموجب قانون اختصاص تعدادی از دادگاههای موجود به دادگاههای موضوع اصل 21 قانون اساسی ، صلاحیت دادگاه خانواده عبارت از رسیدگی به دعاوی مربوط به :

نکاح موقت و دائم .

طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت و انقضای مدت .

مهریه

جهیزیه

اجره المثل و نحله ایام زوجیت

نفقه معوقه و جاریه زوجه و اقربای واجب النفقه .

حضانت و ملاقات اطفال .

نسب .

نشوز و تمکین

نصب قیم و ناظر و ضم امین و عزل آنها .

حکم رشد

ازدواج مجدد

شرایط ضمن عقد

بموجب تبصره 3 قانون اختصاص تعدادی از دادگاههای موجود به دادگاههای موضوع اصل 21 قانون اساسی « هر دادگاه خانواده حتی المقدور با حضور مشاور قضایی زن ، شروع به رسیدگی نموده و احکام پس از مشاوره با مشاوران قضایی زن صادر خواهد شد.»

قضات دادگاههای خانواده می بایستی متاهل و با سابقه حداقل چهارسال کار قضایی باشند.

تعداد قضات مجتمع قضایی خانواده 62 نقر می باشد که از این تعداد 38 نفر قاضی مرد و 24 نفر قاضی زن می باشند.

قضات مجتمع قضایی خانواده عبارت است از 1 نفر سرپرست ، 3 نفر معاون ، 24 نفر رئیس شعبه ، 12 نفر دادرس ، 21 نفر مشاور قضایی زن ، 1 نفر قاضی تحقیق می باشد.

تعداد کل کارکنان اداری مجتمع قضایی خانواده 240 نفر که از تعداد مذکور 132 نفر مرد و 108 نفر زن می باشند.

پرونده های وارده از ابتدای فروردین ماه سال 1380 لغایت آخر اردیبهشت ماه سال 1381 تعداد 126340 فقره پرونده می باشد.

پرونده های مختومه از ابتدای فروردین ماه سال 1380 لغایت آخر اردیبهشت ماه سال 1381 تعداد 136371 فقره پرونده می باشد .

از ابتدای فروردین ماه سال 1380 لغایت آخر اردیبهشت ماه سال 1381 تعداد 10031 فقره پرونده ازموجودی این مجتمع کسر شده است.

نزدیکترین وقت رسیدگی به پرونده های خانوادگی 29/3/1381 می باشد و طولانی ترین وقت رسیدگی 8/8/1381 می باشد.

حسب اعلام واحد رایانه مجتمع بیشتر پرونده ها از ناحیه زنان مطرح و تشکیل می شود و بیشتر دعاوی مطروحه به خواسته طلاق توافقی است .

مجتمع قضایی خانواده غیر از قسمت سرپرست ، معاونت ها ، محاکم و دفاتر شعب ، دفتر کل مجتمع ، اجرای احکام از واحدهای ارشاد و معاضدت قضایی ، واحد مددکاری ، واحد داوری ، واحد عریضه نویسی ، واحد رایانه ، واحد تمبر ، واحد ثبت دادخواست ، واحد ماشین نویسی ، واحد تاسیسات ، واحد خدمات ، واحد رفاه ، واحد تدارکات و پشتیبانی ، واحد پست قضایی ، واحد روابط عمومی و ذیحسابی تشکیل یافته است.

مراجعه کنندگان بدواً جهت راهنمایی و تنظیم دادخواست و شکوائیه به واحد ارشاد و معاضدت قضایی مراجعه می کنند واحد مذکور پس از راهنمایی و ارشاد قضایی مبادرت به تنظیم دادخواست یا شکوائیه می نمایدو برگه ای را خطاب به واحد عریضه نویسی مبنی بر اینکه دادخواست یا شکوائیه را حسب مورد بر اساس خواسته خواهان یا مورد شکایت شاکیه تایپ نمایند صادر می نماید سپس واحد عریضه نویسی دادخواست یا شکوائیه را تایپ می نماید . پس از آن ارباب رجوع جهت ابطال تمبر دادخواست یا شکوائیه به واحد تمبر مراجعه می کند و پس از ابطال تمبر دادخواست یا شکوائیه داخل پوشه گذاشته می شود و به واحد رایانه جهت تعیین سابقه فرستاده می شود پس از انجام این مرحله جهت تعیین شعبه به معاونت ارجاع فرستاده می شود سپس پس از تعیین شعبه به واحد ثبت دادخواست جهت ثبت آن داده می شود و پس از این مرحله پرونده متشکله به ارباب رجوع داده می شود تا بصورت دستی پرونده به شعبه تعیین شده جهت رسیدگی برده شود ملاحظه می گردد ثبت دادخواستها و ارجاع آنها و به روز کردن ثبت و ارجاع دادخواست ها و شکوائیه ها نظام مند گردیده است . به طوریکه قبلاً یک دادخواست یا یک شکوائیه برای ثبت و ارجاع 5 روز در نوبت بود در حالیکه هم اکنون در ظرف 30 دقیقه تمامی این مراحل انجام و پرونده جهت رسیدگی به شعبات ارجاع می گردد و از این طریق از تردد مجدد مراجعین و ازدحام آنان در مجتمع به نحو قابل ملاحظه ای کاسته شده است اطلاع رسانی به ارباب رجوع نیز از طریق نصب تابلوهای دیجیتالی در طبقات مختلف مجتمع انجام می گردد و افرادی نیز برای نظارت بر نحوه تقدیم دادخواست و ضمائم مستقر شده اند تا مدراک مربوطه بصورت ناقص ارائه نگردد ضمناً چندین دستگاه آبسردکن و صندلیهای راحتی برای راهروها و سالنها جهت رفاه مراجعین تهیه گردیده است که سابقاً به دلیل نبودن صندلیها بر روی پله ها و روی زمین می نشستند.

جهت معرفی قضات محاکم سردرب محاکم تابلویی نصب گردیده است این اقدام دو مزیت دارد اولاً اینکه مراجعین دادگاه را با نام قاضی مورد شناسائی قرار می دهند ثانیاً رئیس دادگاه متوجه این مطلب باید باشد که جهات مثبت و منفی موجود در شعبه به او بر می گردد چون دادگاه بنام اوست لذا مراقبت خویش را بیشتر می نماید.

بر آمار شعبات نظارت مستمر صورت می گیرد و مواردی که رسیدگی آنها به اطاله انجامیده است پیگیری می گردد و به وضعیت پرونده هایی که مفقود شده یا اوراقی از آنها مفقود شده است رسیدگی می شود.

هر هفته جلسه علمی ـ قضایی با حضور سرپرست مجتمع ، معاونین ، روسای محاکم ، دادرس ها ، مشاورین قضایی زن و قضات تحقیق تشکیل و مسائل قضایی طرح و تبادل نظر می گردد و قضات جهت گذراندن دوره های آموزش ضمن خدمت به منظور ارتقای سطح علمی معرفی می شوند .